گفتار اول: تاریخچه عکاسی

در گفتار اول این مجموعه آموزشی، نگاهی می‌اندازیم به تاریخچه پرماجرای عکاسی. به ماجرای تصویری که به باور مورخان اولین عکس دنیاست اشاره می‌کنیم و به ایران می‌رسیم؛ زمانی که عکاسی برای اولین بار وارد ایران شد.

کلمه “فتوگرافی” که در فارسی آن را عکاسی می‌خوانیم، از ترکیب دو لغت یونانی ((φωτογραφία (fotografia) پدید آمده است. فتو از کلمه “Phos” به معنای نور و گرافی از لغت ” Graphi” به معنای نگارش؛ یعنی نوشتن با نور. (برگرفته از فرهنگ لغت آکسفورد)

همه منابع معتبر گوناگونِ مجازی و مکتوب، روایت مشابهی از تاریخچهٔ عکاسی ارائه می‌کنند. آنچه مشخص است این است که سال‌ها قبل از اختراع عکاسی‪، اساس کار دوربین عکاسی وجود داشته است. دانشمندی به نام ابن هیثم در قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی) از وسیله‌ای به نام “جعبه تاریک” در مشاهدات خورشید گرفتگی خود استفاده کرده بود.

تصویری از ابن هیثم و نمایی ذهنی از اتاقک تاریک

اتاقک تاریک او، از جعبه یا فضایی که فقط بر روی یکی از سطوح آن روزنه‌ای کوچک وجود داشت تشکیل شده بود و از آنجا که نور به صورت خط مستقیم سیر می‌کند؛ پس از عبور از این روزنه باعث می‌شد که تصویری نسبتا واضح از فضای بیرون به صورت وارونه بر روی سطح مقابل تشکیل شود. آن‌طور که نقل می‌شود، بعدها این وسیله در جریان جنگ‌های صلیبی به اروپا راه یافت و سالیان سال بعد این وسیله به شدت مورد توجه نقاشان قرار گرفت و بیشتر نقاشان به‌خصوص نقاشان ایتالیایی قرن شانزدهم از آن برای طراحی دقیق منظره‌ها و ملاحظه دورنمایی صحیح، از آن استفاده می‌کردند. این تصاویر بسیار واقعی و از پرسپکتیو صحیحی برخوردار بودند.

عکاسی به مفهومی که ما امروزه با آن آشناییم، توسط یک فرد کشف نشده است، بلکه نتیجه تلاش بسیاری از شیمیدان‌ها است. آغاز آن به سال ۱۷۲۷ میلادی برمی‌گردد. در آن سال “شولز” مشاهده کرد که مخلوطی از نیترات نقره و گچ در مقابل نور، تیره می‌شوند. در دهه ۱۸۳۰ یک فرانسوی به نام “لویی واگر” تصادفا کشف کرد که برای ظهور یک تصویر، می‌توان از یک ورقه مسی پوشیده شده از نقره که به وسیله بخار ید حساس شده باشد، استفاده کرد.

این نوع تصویر که به تصویر “داگری” معروف شد، در نتیجه شستشوی صفحه با محلول غلیظ نمک به دست آمد و حالت تثبیت دائمی داشت و از اواسط قرن نوزدهم جنبه عمومی پیدا کرد. تا این‌که سرانجام بین سال‌های ۱۸۲۲ و ۱۸۲۶ یک مخترع فرانشوی به نام “ژوزف نیسفور نی‌یپس” (Joseph Nicéphore Niépce) توانست اولین عکس دنیا را ثبت کند.

او این عکس را که به باور مورخان نخستین عکس دنیاست، در دهکده‌ای به نام “سن لوپ دووارنس” در شرق فرانسه ثبت کرد. نسخه اصلی عکس در حالی که نی‌یپس قصد گرفتن یک کپی از آن را داشت، از بین رفت. نی‌یپس در واقع برای اولین بار مواد حساس را در اتاقک تاریک به کار برد. عکسی که وی تهیه کرد حدود ۸ ساعت در معرض نور مستقیم خورشید قرار گرفته بود. او این روش را هلیوگرافی (Heliography) نامید: یعنی ترسیم به وسیله نور خورشید. (برگرفته از دانش‌نامه ویکی‌پدیا)

مهد علیا بر روی تخت طاووس (در وسط)، پسرش ناصرالدین شاه و دخترش عزت‌الدوله

ورود عکاسی به ایران

۳ سال پس از پیدایش عکاسی، ناصرالدین شاه قاجار این هنر- صنعت را در دسامبر ۱۸۴۲ به ایران وارد کرد. تاریخ‌نویسان نوشته‌اند که وی به این فن علاقه فراوانی داشت و خود نیز عکاسی می‌کرد و از اولین عکس‌های او می‌توان به عکسی از مادرش ملک جهان خانم ملقب به نواب علیه و مهدِ عُلیا اشاره کرد.

عکاسی در دنیای کنونی

حال با وجود رشد صنعت و تکنولوژی و وارد شدن به دنیای دیجیتال، شکل این هنر هم تغییر کرده است. روزانه میلیون‌ها عکس در سراسر جهان با دوربین‌های کوچک و بزرگ گرفته و جابجا می‌شوند. کم‌هزینه بودن این نوع عکاسی و سرعت در انتقال تصاویر در مقایسه با عکاسی آنالوگ که در آن از نگاتیو استفاده می‌شد، باعث شده است تا سیل عظیمی از مردم به این نوع عکاسی روی بیاورند اما هنوز هم عکاسان حرفه‌ای که سرعت انتقال عکس برایشان از اهمیت کمتری برخوردار است، عکاسی با نگاتیو و یا اسلاید را ترجیح می‌دهند و معتقدند که حسگرهای دیجیتال نمی‌توانند کیفیتی را که فیلم در اختیار آنها می گذارد، عرضه کنند.

در گفتار دوم به انواع دوربین‌ها و ساختمان آنها خواهیم پرداخت.

محمد خیرخواه

مشاهده پیش‌گفتار