گفتار سوم: ساختمان دوربین‌های گوناگون
در این گفتار به ساختمان دوربینها می‌پردازیم که همان‌طور که گفته شد از دو بخش بدنه و لنز تشکیل شده است. انواع لنزها و مشخصات پایه‌ای آن را بررسی، و کاربردهای هر نوع لنز را تشریح می‌کنیم.
برای انتخاب و استفاده درست از لنزها به بهترین نحو ممکن، باید مشخصات پایه‌ای آنها را بشناسیم: وضوح، زاویه دید، عمق میدان و پرسپکتیو، از جمله ویژگی‌هایی است که بسته به نوع لنز و کارکرد مورد انتظار کاربر، متفاوت است.
وضوح: وضوح تصویری هر لنز به نکات مختلفی مانند اندازه دهانه لنز (که معمولا بر روی لنز نوشته شده است)، نوع عدسی‌هایی که در آن به‌کار رفته است، کارخانه سازنده، خطاهای رنگی و انحراف تصویری بستگی دارد.
زاویه دید: مقدار فضا و زاویه دیدی را که یک لنز می تواند پوشش دهد.
عمق میدان: که نسبت مستقیم با اندازه دیافراگم دارد.
پرسپکتیو: اگر فاصله دوربین تا سوژه را ثابت نگاه دارید، پرسپکتیو برای تمام لنزها یکسان است. با این فرض لنزهای “واید” دامنه بیشتری را پوشش می دهند و تمایل به اغراق در پرسپکتیو دارند و بالعکس در لنزهای “تله فوتو” اجزای تصویری را به هم فشرده و به اصطلاح تخت می کنند.
انواع لنزها
تصویری از یک لنز نرمال
به طور کلی شش نوع لنز وجود دارد:
۱) لنزهای نرمال: به این نوع لنزها از آنجایی که زاویه دیدی همانند چشم انسان دارند و در پرسپکتیو و زاویه دید اغراق نمی‌کنند، لنز نرمال یا “۵۰ میلی‌متری” گفته می‌شود. زاویه دید چشم انسان تقریبا ۱۳۰ درجه است که زوایایی بین ۴۵ درجه افقی و ۲۶ درجه عمودی را کاملا واضح و آشکار تشخیص می‌دهد. لنزهای نرمال هم تقریبا همین دامنه را پوشش می‌دهند. معمولا این لنزها را با شماره ۵۰ که فاصله کانونی لنز است می‌شناسند و لنزهایی با فاصله کانونی بین ۴۰ تا ۵۸ میلیمتر هم در رده لنزهای نرمال قرار می‌گیرند. فاصله کانونی لنز نرمال در دوربین‌هایی با قطع‌های متفاوت با یکدیگر تفاوت دارد.
تصویری از لنز واید
۲) لنزهای واید: به لنزهایی گفته می‌شود که فاصله کانونی آنها کمتر از لنز نرمال باشد و زاویه دید بیشتری را پوشش دهد. این نوع لنزها در پرسپکتیو و زاویه دید اغراق می‌کنند و در مواقعی که فضا برای مانور عکاس کم باشد یا بخواهد فضای بیشتری را در عکس خود جا بدهد، یا عمق میدان بیشتری داشته باشد، از این لنز استفاده می‌کند.
کمترین فاصله کانونی این لنزها ۸ میلیمتر است که به لنزهای چشم ماهی (Fish-Eye) مشهور است. این لنزها قابلیت عکاسی ۱۸۰ درجه یا بیشتر را هم دارند.
۳) لنزهای تله فتو: درست برعکس لنزهای واید، به لنزهایی که فاصله کانونی آن ها از لنز نرمال بیشتر باشد لنز تله فتو می‌گوییم. لنز تله از نظر شکل ظاهری طویل بوده و فاصله کانونی بلندی دارد که دارای زاویه دید کوتاه است و برای عکس‌برداری از فواصل دوری که نزدیک شدن به آنها مشکل است، کاربرد دارد.
این نوع لنزها عمق میدان تصویر را می‌گیرند و فواصل دور و نزدیک را به یکدیگر نزدیک می‌کنند.
تصویری از یک لنز تله فتو
۴) لنزهای زوم: این لنزها دارای فواصل کانونی متغیر هستند و به همین خاطر زاویه دید آنها نیز متغیر است. لنز زوم می‌تواند ترکیبی از لنز واید به تله فتو مثل ۱۸-۲۰۰ میلیمتر، واید به واید مثل ۱۷-۳۵ میلیمتر، تله فتو به تله مثل ۷۰-۲۰۰ میلیمتر و بردهای دیگری باشد. به همین خاطر در میان عکاسان مورد استقبال بیشتری قرار گرفته است.
عیب این لنزها این است که نسبت به لنزهای ثابت واید یا تله سنگین‌تر هستند، فضای بیشتری را اشغال می‌کنند و شفافیت یا “شارپنس” کمتری دارند. هر چند که شرکت‌های سازنده این نوع لنزها هر روزه در تلاش‌اند تا این نقایص را به حداقل برسانند.
تصویری از لنز ۱۰۰-۴۰۰ میلیمتر کنون
۵) لنزهای ماکرو: این نوع لنزها برای عکاسی از سوژه‌های بسیار کوچک مانند عکاسی از حشرات یا موجودات بسیار ریز، ثبت تصویر اشیاء ارزشمندی نظیر سکه‌ها، جواهرات یا تمبرها ساخته شده‌اند.
به علت این‌که فاصله لنز و سوژه گاهی اوقات به کمتر از یک سانتی‌متر می‌رسد، در نتیجه عکاس نور بیشتری برای عکاسی نیاز دارد و باید با منابع مختلف نوری سعی در جبران کم‌نوری کند. استفاده از یک پایه محکم برای این نوع عکاسی ایده بسیار خوبی است. به این نوع عکاسی، “ماکرو فتوگرافی” گفته می‌شود.
۶) لنزهای خاص: لنزهای کنترل پرسپکتیو و لنزهای آینه‌ای از جمله این لنزها هستند. اگر از نمای نزدیک از ساختمان یا شی‌ء دیگری با لنز واید عکاسی کنید، کناره‌های تصویر شما دچار اعوجاج می‌شود. لنزهای کنترل پرسپکتیو این اعوجاج را از بین می‌برند و پرسپکتیو را به صورت یکسان در تمام تصویر نشان می‌دهند.
تصویری از یک حشره که توسط لنز ماکرو عکاسی شده است. عکس: محمد خیرخواه
برای ساخت لنزهای تله فتو با فاصله کانونی بسیار بزرگ، اگر از عدسی استفاده شود طول لنز بسیار بزرگ خواهد شد و حمل و نقل آن دشوار و یا غیر ممکن خواهد بود. برای حل این مشکل به جای عدسی از دو یا چند آینه در داخل این لنز ها استفاده می‌شود. به همین خاطر است که آنها را لنزهای آینه‌ای می‌نامند.
از مزایای این لنزها می‌توان به سبک بودن، ارزان بودن و تفکیک رنگ در لبه‌های عکس اشاره کرد. ثابت بودن فاصله کانونی و دیافراگم با دهانه بسته از معایب این نوع لنزها است.
در گفتار بعد، دیافراگم و نحوه عملکرد آن را تشریح خواهیم کرد.
محمد خیرخواه
